TÜRKİYE KENTSEL MORFOLOJİ ARAŞTIRMA AĞI IV. KENTSEL MORFOLOJİ SEMPOZYUMU , Konya, Türkiye, 31 Mayıs - 02 Haziran 2023, ss.404-420, (Tam Metin Bildiri)
Kent, mekânsal dokuyu
oluşturan çok sayıda tipolojik form elemanı ve birçok farklı programatik
katmanla birlikte insan uygarlığının ürettiği en karmaşık yapıya sahip
oluşumdur. Modern kentlerde doku, yerel otoriteler ve devlet tarafından kontrol
edilen standartlaştırılmış ve sterilize edilmiş mekânsal düzenler aracılığıyla
yeniden üretilir. Bu bağlamda kent içerisinde yer alan marjinal alanlar
(gecekondu bölgeleri, mülteci kampları, genelevler vb.), ‘meşru’ mekân dizimin
kesintiye uğradığı ve deforme olduğu sapmalar olarak görülür. Marjinal mekanlar
korkuya, ahlaki kaygılara ve şehrin imajına tehdit oluşturduğundan bir tür
arınma stratejilerine dayalı kentsel politikalara maruz kalmaktadır. Bu
bağlamda genelevler, tarihsel açıdan oldukça eski bir marjinal kentsel alan
türü olarak, kamu düzenini sağlamak adına sistematik olarak farklı ahlaki
temizlik biçimlerine tabi olagelmiştir Dışlama, tecrit, yerinden etme ve
gizleme, bu “ahlaksız” bölgeleri ahlaki çoğunluğun gözünden ve bilincinden uzak
tutmayı amaçlayan politika yapıcıların temel araçları arasındadır.
Bu çalışma, Türkiye'deki
yasal genelevler örneğinde, marjinal mekanların mekânsal dışlanması sorununa ve
bu mekanlar alansallaşma dinamiklerine odaklanmaktadır. Kentsel kusur olarak
kavramsallaştırdığımız bu marjinal mekânın morfolojik karakterini ortaya
çıkarmak için ilk olarak Türkiye’deki aktif genelevlerin kentsel doku içindeki
konumsal (merkez, iç çeper ve dış çeper) ilişkileri ve mekânsal yapıları analiz
edilmiştir. Ülke genelinde örnekler üzerinden genel çerçevenin oluşturulmasının
ardından Adana Genelevine yönelik bir odak çalışması yapılmıştır. Örneklem
alanı, çok ölçekli bir bakış açısıyla yer seçim süreçleri, mekânsal yapı, mekân
dizimi, arazi kullanım örüntüsü, görünürlük, tipo-morfolojik özellikleri ve
sınır koşulları açısından incelenmiştir. Ayrıca, genelevin maruz kaldığı
sosyopolitik tavır, dışlayıcı söylemler ve yerinden edilme pratikleri bir süreç
olarak ele alınmış ve genelevlere yönelik ‘mekânsal sansür’ uygulamaları açığa
çıkarılmıştır. Bu bağlamda araştırma, konuyla ilgili olarak var olan sınırlı
bilginin birikimini sosyolojik bakış açısından morfolojik bakışa genişleterek
geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Genelevler, Kentsel morfoloji, Marjinal mekân,
Mekânsal dışlanma