Research Information System
SETA Yayınları, 2018
Sosyoekonomik eşitsizliklerin azaltılması ve fırsat eşitliğinin sağlanmasında etkili bir araç olarak kabul edilen sosyal yardımlar “gıda”, “barınma”, “sağlık” ve “eğitim” olmak üzere dört temel alanda yoğunlaşmaktadır. Sosyal yardımların temel ihtiyaçlar olan gıda, barınma ve sağlığın yanı sıra eğitim alanında da verilmesi bireyin ihtiyaçlarını uzun vadede karşılamayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda gelir düzeyi düşük, yetim, öksüz veya anne-babası ayrı vb. aile kompozisyonuna sahip, kırsal bölgede yaşayan, okula ulaşımı zor olan çocukların okullaşmasını teşvik etmek için verilen sosyal yardımların hedefi farklı dezavantajlılık durumlarından kaynaklanan kırılganlıkların ortadan kaldırılmasıyla okullaşmanın sağlanmasıdır. Ekonomik yapının kırılgan, siyasi ve ekonomik istikrarsızlığın hakim olduğu ülkelerde yaygın bir şekilde kullanılan eğitim yardımları gelişmiş ülkelerde de yerleşik bir sosyal politika uygulamasıdır. Bu uygulamalar ülkelerin benimsediği refah sistemine göre değişkenlik göstermesine rağmen yoksul, yoksun ve muhtaç çocukların eğitim yardımı alması konusunda ortak bir görüş bulunmaktadır. ABD, Kanada gibi liberal refah sistemini benimsemiş ülkeler, Almanya, Fransa ve Hollanda gibi muhafazakar refah sisteminin hakim olduğu ülkeler, Norveç, İsveç ve Danimarka gibi sosyal refah sisteminin yerleşik olduğu ülkelerdeki eğitim alanında verilen sosyal yardımlarda uygulama, kapsam ve nicelik açısından farklılıklar görülse de eğitimde sosyal yardım uygulaması savunulmaktadır. Diğer yandan Türkiye, Brezilya, Meksika gibi gelişmekte olan ülkelerde beşeri sermaye yatırımı olarak değerlendirilen eğitimde sosyal yardım uygulaması 2000’lerde aktif bir şekilde uygulanmaktadır.
Bu raporda eğitim ve sağlık alanında verilen sosyal yardımlardan birisi olan
Şartlı Nakit Transferi (ŞNT) uygulamasının içeriği, hedef kitlesi ve amacı açıklanmıştır. Raporun “Eğitimde Sosyal Yardım Uygulaması Olarak Şartlı Nakit
Transferi” bölümünde ŞNT’nin eğitim politikaları ve sosyal politikaların kesişimi
olmasından dolayı yoksul ve muhtaç çocukları hedef kitlesi olarak seçen bu yardım uygulamasının aynı zamanda çocukların eğitim seviyesi ve süresini artırması
bakımından önemine değinilmiştir.
Üçüncü bölümde farklı ülkeler seçilerek bu ülkelerde uygulanmakta olan
ŞNT’nin kapsamı ve uygulama şekilleri analiz edilmiştir. Rapor kapsamında
Bangladeş, Endonezya, ABD’de New York ve San Diego şehirleri, Filipinler, Şili,
Nikaragua, Brezilya ve Meksika ülkeleri seçilmiştir. Bu ülkelerin tercihinde dikkat edilen ABD dışında diğer ülkelerde uygulanan ŞNT’nin Dünya Bankası öncülüğünde başlamış olmasıdır. Ayrıca ŞNT uygulamalarının çocuk yoksulluğunu
azaltma, çocukların eğitim seviyesi ve süresi üzerinde nasıl bir etki oluşturduğuna
dair yapılan çalışmalara yer verilmiştir.
Raporun dördüncü bölümünde ise Türkiye’de 2001’de Dünya Bankası’nın
desteklediği Sosyal Riski Azaltma Projesi (SRAP) kapsamında başlatılan ŞNT’nin
on beşinci yılında genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Sosyal yardıma ayrılan
kaynak içerisinde en fazla orana sahip olan ŞNT’nin on beş yıllık dönemde ulaştığı kişi sayısı, niceliği, şartları açıklanırken aynı zamanda bu yardımın daha etkin
ve uzun vadede eğitim sürecini destekleyici, beşeri sermayeyi artırıcı ve verimlilik sağlaması bakımından yapılması gerekenler de ülke örnekleri baz alınarak
açıklanmıştır. Son bölümde ise eğitim yardımı uygulamasındaki sorun alanlarına
yönelik çözüm önerileri sunulmuştur. Ayrıca eğitim ve sosyal politikaların etkinliğinin artırılması bakımından ŞNT’nin uygulanma şekline dair görüşler öneri
olarak takdim edilmiştir.