Tanrısallık Kavramı İçerisinde “ Haldi ”

AKDENİZ ZİRVESİ 8. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ 19 - 20 Kasım 2022 Girne, Girne, Cyprus (Kktc), 19 - 20 November 2022, vol.1, pp.44

Publication Type: Conference Paper / Summary Text
Volume: 1
City: Girne
Country: Cyprus (Kktc)
Page Numbers: pp.44
Ankara Yıldırım Beyazıt University Affiliated: Yes

Abstract

ÖZET

Urartu etnik kimliğinde en çok tartışılan nokta hiç şüphesiz daha önce Önasya tarihinde adını duymadığımız yeni bir baş tanrının ( Haldi ) Urartu krallığı ile birlikte ortaya çıkmasıdır. Haldi’nin Urartu Krallığı ile birlikte ilk ortaya çıkışı İşpuini dönemine denk gelmektedir ve krallığının sonuna kadar hemen hemen her yazıtta ismi geçmektedir.

Urartu krallığının tek bir etnik kimliğin olmadığı aşikârdır. Hurriler ile Urartular arasındaki akrabalık pek çok tanrının kökeninden ispatlanmaktadır. Bunlara örnek verilecek olunursa Teişeba ve Şivini Hurri kökenli olup Hititlerde Teşup ve Şimegi’ye karşılık gelmektedir. Ancak ne Mari, ne Alalah, ne Nuzi, ne Hattuşaş, ne Meskene, ne Urkiş ne de Mittani’ye ait diğer Hurrice tabletlerde Haldi’nin adına rastlanmıştır. Peki, Urartular, Hurri kökenli Teişeba, Şivini dururken daha önce adı hiç bilinmeyen Haldi’yi neden baş tanrı olarak benimsediler?

Bu konu hakkında ortaya çeşitli görüşler atılmasına rağmen her görüşte cevaplanamayan noktalar söz konusudur. Bu çalışmada ele alınacak asıl konu; Haldi kimdir sorusuna epigrafik, arkeolojik veriler, bilim adamlarınca yapılmış görüş ve yorumlar eşliğinde farklı bir perspektiften yeni bir soluk getirerek cevaplamak olacaktır. Bizi bu farklı bakış açısına iten asıl neden Haldi kapıları olmuştur. Yapılan önerilere göre; Urartular, bu kapılardan Tanrı Haldi’nin bir ışık demeti içinde çıkacağına inanıyorlardı. Haldi’nin bu kapılardan dünyaya gelmesi söz konusu ise Haldi bir yere mi gitmişti? Haldi bir insan mıydı? Bu yüzden mi Meher kapı ’da Haldi’nin gençliği, erişkinliği ve yaşlılığı gibi insana özgü ifadeler geçmekteydi? Eğer insansa bir düşünce önderi, bir din adamı veya bir elçi miydi? Öyleyse Haldi öldükten sonra mı tanrısal bir kimlik kazandı? Tabi ki bu soruları eksiksiz olarak cevaplayacak kanıtlar olmasa da eldeki veriler ışığında bir yorum yapmak amaçlanmaktadır.

Ayrıca Urartu dini, Urartu Mitolojisi adına çeşitli çalışmalar yapılmasına karşın ‘‘Haldi’’ odaklı bir din-mitoloji yayını yapılmamıştır. Bu çalışmada Haldi’nin kimliği sorusuna cevap ararken aynı zamanda Haldi betimlemeleri ve yazıtları doğrultusunda Haldi’nin mitolojik sahneleri de işlenecektir.

Anahtar Kelimeler: Urartu Dini, Haldi, Mitoloji.