100. Yılında Evrensel Boyutlarıyla İstiklal Marşı ve Mehmet Akif Ersoy Kongresi, Ankara, Turkey, 27 - 30 September 2021, no.1280
Bellek dendiğinde aklımıza ilk olarak bireysel hafıza gelse de yapılan çalışmalar belleğin toplumsal boyutunu ortaya çıkarmaktadır. İnsanlar geçmişleri ile ilişkilerini hatırlama ve unutma zihinsel işlevleri ile gerçekleştirmektedir. Bu işlevler gerçekleşirken kullanılan veri kaynağı ise ortak toplumsal belleğin yansımalarından müteşekkildir. Örneğin çocukluğumuzla ilgili hatırladığımız ne varsa içinde yaşadığımız toplumun bize sundukları ile doğru orantılıdır. Her ne kadar hatırlanacak ve unutulacak olanları kendimiz tercih ediyor görünsek de içinde bulunduğumuz toplumsal konjonktürün üzerimizdeki etkisi yadsınamaz. Bu ilişki sosyolojideki birey-toplum yahut fail-yapı dikotomisini andırır. Sonuç olarak üçüncü bir yoldan bahsedilecekse verili bir toplumda bireysel inşalarımızdan bahsedilebilir. Toplumsal belleğin oluşumunda ise pek çok etkiden söz edilebilir. Bunlardan biri olan edebi eserlerin hem içinden doğduğu toplumsal belleği temsil etmesi hem de belleğin inşa ve devamlılığı açısından önemi bilinmektedir. Yazarının zihin dünyasını yansıtan bu eserler aynı zamanda yazarın içinde yaşadığı toplumun izlerini taşımaktadırlar. Osmanlı devleti sınırları içerisinde yaşayan Müslüman Toplumsal belleğinin incelenmesi noktasında dönemin önemli edebi simalarından olan Mehmet Akif Ersoy’un eserlerinde toplumsal belleğe dair temaları yoğun olarak işlediği görülmüştür. Mehmet Akif yaşadığı dönemde halktan biri olarak yaşamış aynı zamanda milletvekilliğine değin uzanan ülke siyasetine dair birçok girişimde bulunmuştur. Bu sayede Osmanlı toprağında ve Avrupa’da çok farklı millet ve kültürleri tanıma fırsatı bulmuştur. Bu renkli biyografi eserlerinde sadece ulusal temaların değil uluslararası topluma dair unsurların bulunmasında etkendir. Bu bağlamda Akif’in MTB’ye söyledikleri ve hatırlattıkları çalışma kapsamında ortaya çıkarılmıştır. MTB ortak duygu, düşünce, hatıralar ve unutulanlardan mürekkeptir. Akif’in çalışmaya konu olan şiirlerinde üç ana tema ve alt temalar çerçevesinde MTB’ye hatırlatılanlar, gelecek tasavvuru ve sembolizm incelenmiştir. İlk başlıkta Akif’in toplumsal belleğe hatırlattıkları ideal olarak ecdad, kuvvetli birliktelik ümmet ve kaybolan mekân temalarında tartışılmaktadır. Bu başlıkta şairin ecdadı ulaşılması gereken bir hedef olarak belleğe hatırlattığı görülmüştür. Geçmişte yaşanmış ve halen yaşanması mümkün olan ve ancak bu haliyle bir birlikteliğin - 11 - sağlanacağına inancını ümmet kavramı yoluyla aktarmıştır. Son olarak MTB’nin köşe taşları olan mekân anlatısı ile uzam, zaman ve mekân sacayağını tamamlamıştır. Bu hatırlatmalar sadece yaşanan çağa değil metinlerin okunmaya devam ettiği tüm nesillere yönelik aktarımdır. Toplumsal bellek değişen ve dönüşen dinamik bir yapıya sahiptir. Akif bu durumun farkında olarak mevcut halin değişimine dönük MTB’ye unuttuklarını hatırlatma girişiminde bulunmuştur. Öyle ki geleceğin geçmişle kıyaslandığı satırlarda aynı zamanda mevcut halin devamında yaşanabilecek kötü olaylara dikkat çekilmiştir. Böylece Müslüman milletlerin potansiyel gücü bellekte canlı tutulmuştur. Edebi eserler aynı zamanda sembolik anlatımlar, anlatım sanatları barındırır. Akif’in şiirlerinde de sembol ve sembolik anlatımlara rastlanmıştır. Bu semboller, şairin MTB’nin dinamizmini harekete geçirme arzusunun itici güçleri olmuştur. Semboller daha çok dini olmak üzere teo-politik içeriğe de sahiptir. MTB’yi hedeflemiş bir yazın dilinde dini sembollerin daha fazla yer alması çerçeveyi tamamlayan bir unsudur. Son olarak denilebilir ki MTB Müslüman toplumları diğer din ve inançlardan farklılaştırmaktadır. Belleğin İslam düşünce geleneği ve milli değerler çerçevesinde hatırlatma unsurları ile uyarılması şiirinde toplum için sanat anlayışını benimseyen Milli şairimizin edebiyat çizgisine de uygun düşmektedir.