Research Information System
Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, no.2, pp.145-196, 2022 (Peer-Reviewed Journal)
Guilds were important institutions in terms of the socio-economic life of the
Ottoman Empire. The guilds associated with the ahi organization and futuwwa, which
are said to have been influential in the establishment of the state, started to show
themselves effectively as of the rise period. Guilds played a serious role in ensuring
order in both economic and social life. However, it is not possible to find a concrete
equivalent of this institution in Ottoman law. If we accept that the guilds are based on
the futuwwa and ahi-order traditions, we can say that the first written rules were
included in the futuvvetnames. Although there are indirect provisions concerning the
guilds in the Ottoman qanunnames, these provisions are essentially the provisions
regulating the work routines of the tradesmen. There is no exclusive legal regulation
that determines the organizational structure and duties of the guilds. However, when
we look at the kadi registers, we can see that the state acknowledged unwritten rules of
the guilds and made judgments in the kadi courts with these rules. There were many
participants in the guild organization. Sheikh, kethuda, nakib, duacı, yigitbasi, ehl-i
hibre, council of elders were among them. These participants took different positions
according to period and location. Guilds performed some of the general municipal
services, ensured the order regarding tradesmen, were effective in determining the
maximum price, tried to resolve disputes between tradesmen before they were referred
to the kadi, acted as an expert in disputes submitted to the judge, and responded to the
needs of the tradesmen and their relatives with the middle fund. In this article, these
situations are examined in detail. The study is special in that it is limited to Istanbul and
examines the issue from a legal point of view. As a source, besides the legal history
works, qanunnames and especially kadi registries were used, and concrete cases were
examined. The study presents an important experience in terms of the internal order
and functioning system of the tradesmen's organization.
Keywords: Guild, Lonca, Akhi, Ahi, Futuwwa, Kethuda, Yiğitbaşı, Ehl-i Hibre.
Esnaf loncaları, Osmanlı Devleti’nin sosyo-ekonomik hayatı bakımından önem arz eden müesseselerdir. Devletin kuruluşunda etkili olduğu söylenen ahi teşkilatı ve fütüvvet ile ilişkilendirilen loncalar, yükseliş dönemi itibariyle kendisini etkin şekilde göstermeye başlamıştır. Hem ekonomik hayatta hem de sosyal hayatta bir düzen sağlanması noktasında loncalar ciddi rol oynamıştır. Bununla birlikte, bu kurumun Osmanlı hukukunda somut bir karşılığını bulmak mümkün değildir. Loncaların fütüvvet ve ahilik geleneklerine dayandığını kabul edersek, ilk yazılı kurallarının fütüvvetnamelerde yer aldığını söyleyebiliriz. Osmanlı kanunnamelerinde loncaları ilgilendiren dolaylı hükümler bulunmakla birlikte, bu hükümler esasında esnafın iş rutinlerini düzenleyen hükümlerdir. Loncaların teşkilat yapısını ve ifa ettiği vazifeleri belirleyen münhasır bir hukuki düzenleme bulunmamaktadır. Bununla birlikte kadı sicillerine bakıldığında, devletin loncaların yazılı olmayan kurallarını bildiğini ve kabul ettiğini, kadı mahkemelerinde bu kurallarla yargılamalar yaptığını görebiliriz. Lonca teşkilatında çok sayıda görevlinin ismi geçmektedir. Şeyh, kethüda, nakib, çavuş, duacı, yiğitbaşı, ehl-i hibre, ihtiyar heyeti bunlardandır. Bu görevlilerin de zamana ve mekâna göre farklı konumlar aldıkları gözlenmiştir. Loncalar genel belediye hizmetlerinin bir kısmını ifa etmiş, esnaflığa ilişkin nizamı sağlamış, narhın belirlenmesinde etkili olmuş, esnaf arasındaki kimi uyuşmazlıkların kadıya intikal etmeden çözülmesine çalışmış, kadıya intikal eden uyuşmazlıklarda bilirkişi görevi görmüş, orta sandığı ile esnafın ve esnaf yakınlarının ihtiyaçlarına cevap vermiştir. Bu makalede, bahsedilen durumların yakından incelenmesine çalışılmıştır. Çalışma İstanbul ile sınırlı olması ve meseleyi hukuki açıdan incelemesi bakımından hususileşmektedir. Kaynak olarak hukuk tarihi eserlerinin yanı sıra kanunnameler ve bilhassa kadı sicillerinden faydalanılmıştır, somut vakıalar incelenmiştir. Çalışma, esnaf teşkilatının iç düzeni ve işleyiş sistemi bakımından önemli bir tecrübeyi dikkatlere sunmaktadır.