Research Information System
Uluslararası Kutadgu Bilig ve Türk Dünyası Sempozyumu, Ankara, Turkey, 03 October 2019, pp.494-501, (Full Text)
İslami Türk edebiyatının ilk eserlerinden Kutadgu Bilig, 11. yüzyıl Türk dilinin en
değerli hazinesidir. 6645 beyitten oluşan bu manzume içerdiği Arapça alıntılar yönüyle de
dikkate değerdir. Zira Türklerin İslam’ı kabulü ve İslam’ın son mucizesi olan Kur’ân’ın Ar
oluşu Türklerin Ar’yla olan ilişkisini kuvvetlendirmiştir. Tr-Ar arasında İslami terimler ile
başlayıp sonrasında tıp, siyaset, iktisat, edebiyat vb. alanlarda devam eden bu ilişki zaman
içinde kelimelerin anlam ve telaffuzlarını da etkilemiştir. Öyle ki kimi kelimeler Ar’dan Tr’ye
asıl anlamının yanında farklı bir anlamda geçip günümüze kadar bu şekilde kullanılırken kimi
kelimeler de bu durumun aksine zamanla anlam kaymasına uğramıştır. Örneğin Devlet
kelimesinin Ar’da en yaygın ve bilenen anlamı “ülke”dir. Tr’de ise hem Kutadgu Bilig’de
hem Türkçe Sözlük’te “ülke” anlamından ziyade “saadet” anlamında kullanılmaktadır. Ar’da
böyle bir anlam olmamasına rağmen devlet kelimesi Tr’de ilk kullanılmaya başlandığı
zamandan itibaren “saadet” anlamını kazanmış ve bu anlam bugüne kadar taşınmıştır. Emsal
kelimesinin ise Kutadgu Bilig’deki “meseller, sözler, hikmetler” anlamları ile Ar anlamları
aynıdır. Fakat Türkçe Sözlük’te “Benzer, eş, denk, yaşıt, örnek, katsayı” anlamları hem
Ar’daki anlamlarından, hem de Ar kelimelerin Tr’ye ilk geçiş zamanındaki anlamlarından
farklılık göstermektedir.
Bu çalışmada Kutadgu Bilig’de yer alan Ar kelimelerin anlam değişiminin tespiti ve tasnifi
amaçlanmıştır. Bu amaçla Ar kelimelerin tespitinde Reşit Rahmeti Arat’ın Kutadgu Bilig
İndeks III adlı yayını esas alınmış, bu kelimelerin Ar sözlüklerdeki anlamları mukayeseli
olarak incelenmiş ve anlamı değişen kelimeler tespit edilmiştir.