Research Information System
Journal of Analytic Divinity, vol.4, no.2, pp.127-147, 2020 (Peer-Reviewed Journal)
Öz
Makale konumuz, çağdaş Müslüman düşünür ve sosyolog Ali Şeriati’nin (öl. 1977) iki kutuplu din anlayışını ifade eden “dine karşı din” kavramıdır. Çalışmamızın amacı, Şeriati’nin dine karşı din ifadesiyle neyi kastettiğini, iki uçta yer alan tevhid dini ve şirk dini adlandırmasının sadece İslam ile mi sınırlı olduğunu, yoksa bunu bütün semavi dinlere hatta tüm dünya dinlerine teşmil edip etmediğini ortaya koymaktır. Şeriati’nin dinleri yalnızca inançları, ibadetleri, ritüelleri, kurumsal kimliği, din kurucuları, peygamberleri, sembolleri ve mabetleri ile incelemediği, dini tarihteki dönüşümleri yanında belli bir zaman dilimindeki toplumda gördüğü sosyal, ekonomik, siyasal ve kültürel işlevleriyle de ele aldığını görmekteyiz. Şeriati’nin nazarında din, insanlığın hayatını derinden etkileyen, her türlü araçsallaştırmaya da elverişli olan bir dinamik bir kurumdur. Çalışma boyunca inceleyeceğimiz üzere, yazar, tarihte bütün toplumlarda din ve dinsizlik şeklinde iki kutbun değil, tevhid dini ve şirk dini şeklinde iki kutbun var olduğunu iddia etmektedir. Tevhid dini tarihin çok sınırlı dönemlerinde hâkim olmuş, onun dışında tarihe daima farklı şirk biçimleri hükmetmiştir. Şirk dini, haksızlık üzerine kurulu sınıfsal sistemi ve sömürüyü meşrulaştırma aracı olarak işlev görmüştür. Şeriati, dini sosyal, ekonomik ve siyasal işlevleriyle incelerken 20. Yüzyılın etkili felsefi, ideolojik ve siyasi akımlarını göz önünde bulundurmuştur.
Anahtar Kelimeler: Dinler Tarihi, Din, Tevhid, Şirk, Ali Şeriati
Abstract
The topic of our article is the term “religion vs religion” which represents the bipolar understanding of religion by modern Muslim thinker and sociologist Ali Shariati (d. 1977). The aim of the study is to present what Shariati means by the expression and to establish whether the naming of monotheism (tawhid) and politheism (shirk) in two opposite ends is limited to Islam or extendable to all Abrahamic and even all religions in the world. We observe that Shariati does not study the religions regarding their beliefs, worship, rituals, corporate identity, founders, prophets, symbols, and temples; but include their social, political, and cultural functions they play in a society in a given time perios as well as their historical evolutions. According to Shairati, religion is a dynamic institution that impacts human life profoundly, but also is vulnerable to instrumentalization. As we explore in our study, the author argues that historically there have been two poles not between religion and irreligion in all societies, but between monotheism (tawhid) and multitheism (shirk). Different versions of multitheism ruled the world except for very limited time periods where monotheism dominated. Multithesim functioned as a legitimazing tool for an unjust class system and exploitation. Shariati considered the influential philosophical, ideological and political movements of the 20th century while studying religion with its social, economic, and political functions.
Keywords: History of Religion, Religion, Tawhid (Monotheism), Shirk (Politheism), Ali Shariati