Thesis Type: Doctorate
Institution Of The Thesis: Ankara Yildirim Beyazit University, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turkey
Approval Date: 2019
Thesis Language: Turkish
Student: NURDAN BESLİ
Supervisor: Funda Toprak
Abstract:Bu çalışmada Eski Uygur Türkçesi Döneminin edebi mahsullerinden olan şiirler üzerine anlam bilimsel çalışma yapılmıştır. Büyük oranda Budist ve Manihaist kökenli eserlerin yer aldığı dönem, dini öğretmek ve yaymak gayertiyle yazılmış çalışmalarla doludur. Dini öğretme ve yayma konusunda en etkili yollardan biri olan şiirler, Uygur toplumunda sözlü olarak halk kitlelerine iletilmekteydi. Farklı dillerden yapılmış çevirilerden ve telif eserlerden oluşan şiir külliyatı, şekil bakımından mısra başı kafiyeli ve kafiyesiz şiirlerden oluşmaktadır. Eldeki metinlerden hareketle yapılacak anlam bilimsel bir çalışmanın sağlıklı olabilmesi için öncelikle şiirlerin Eski Uygurcadan Türkiye Türkçesine aktarımlarının düzgün bir şekilde yapılmış olması gerekmektedir. Bu çalışma eldeki metinlerin çevirilerinden başlamak üzere eksikliklerin giderilmesi ve hataların düzeltilmesini amaçlamış böylelikle metinleri anlambilimsel çalışmaya uygun hale getirmeye çalışmıştır. Sözcük anlambilim metodlarıyla incelenen şiir metinleri, anlam çeşitlenmeleri, benzetmeler, imgeler ve duygu değeri, yan anlam, çok anlamlılık, ikilemeleri eş anlamlılık, zıt anlamlılık, kavram alanı ve metaforlar, ad aktarması vb. yöntemlerle ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Derin ve zengin anlamlarla örülmüş şiir metinleri, çeşitli açıklamalarla anlaşılır hale getirilmeye çalışılmış ve doğru anlama ulaşabilme hedeflenmiştir. Her bir sözcüğün diğer bir sözcüğe dolayısı ile bağlama etkisi nedeniyle anlam üzerinde belirleyici olması, sözcüklerin dizimiyle oluşmuş şiir incelemelerinde, anlam bilimsel değerlendirmelerin önemini arttırmıştır. Eski Uygur Türkçesi şiirleri denilince genellikle akla mısra başı kafiyeli şiirler gelmektedir. Ancak mısra başı kafiyeli olmayan ve söz dizimiyle ahengin sağlanmaya çalıştığı manzum parçalar da Eski Uygur Türkçesi şiir metinlerinin diğer önemli bir yarısını oluşturmaktadır. Yapısal bakımdan ayrıma tabi tutulan bu şiirler anlam bilimsel açıdan incelendiğinde aralarında çok ufak faklılıkların olduğu ve bunların da genellikle şairlerin tercihlerine dayalı olduğu görülmüştür.